Şiir İçin Eskizler

ocak/şubat 2003’ün kimi dergilerinde yayımlanan şiirleri bu açıdan gözden geçirmek istiyorum.

varlık şubat 2003’ün dikkat çeken ozanları şükrü erbaş, i.uyaroğlu, metin güven, deniz durukan, filiz özdem ve emel güz oldu.

erbaş,”yalnızlık heceleri” başlıklı dört bölümlü şiirinde, oldukça yoğun!

geleneksel biçimlere yaslanmanın mutlaka bir aksayan yanı olacaktır/ vardır. bu gerçek bilinirken neden gelenekten yana olunur? biçim ile özün, karşıtlığının biçimle özü belirlemelerini önleyemezsiniz. geleneksel biçim içinde, öz de eskilere uzanmaktadır.

parmak uçlarının rüzgarı/alın kırışıklıklarına sürülmüş yalnızlıklar/ kalbin sığınmağa yarayan ilk karı/turkunun siyah açan geçkin baharı/....vb altın gibi değerli söz gruplarını, eskimiş biçimler içine doldurmanın nasıl bir yarar sağlayacağı düşünülmüştür acaba?...

ayrılık yalnızlığının anımsattığı sevişmeler/yaşlılar,yaşlılıklar...dili çok yeni ve değişik bir biçim içinde kullanarak geliyor erbaş.

annem kadınlar mezarı/uzun bir erkekten geriye kalan/,/birer yaşama tabutu sevgimiz/ dizeleri gerçekten çok güçlü bir söyleyişi getiriyor.

rahmetli uyaroğlu,“ne de çabuk geçti yıllar” başlıklı şiirinde, anılarındaki sevgililerle olan maceralarını işlenmiş. pek kısa olmayan bu şiirde hem bir bütünlük hem de şiirsel tavır çok belirgindir. okuyucuyu hemen sarıveren bir atmosferi var metnin. bu atmosfer sözcüklerin seçimiyle onların birbirine bağlanmasından doğuyor. ilk sözcükten salıverdiği su, son sözcüğe değin hiç görünmeden ne ki alttan alta akıp gidiyor. o su var ya o su, şiirin tümünündeki bütünlüğü de kuruyor.

bu şiire benzeyen şiirler artık çok az. hemen hemen yok gibi. duygu ile düşünceyi bir arada ve dengede tutabilmek önemliydi eskidenn. şimdi de önemli şiirde; ne ki uyan yok. varlık, “okura göre yazmak mı?” diye soruyor. soruyor ama, okura göre yazılıdığını bile bile soruyor. yazılan, okuru bir yerden alıp bir yere çıkarmıyor; onu yüceltmiyor. yükseltmek/yüceltmek isteyen tepki alıyor. bu, çok önemli.

kız........../klavuz bir gemiden morsalkım sulara/atlayan çoban püskülüne benziyor/, /keyfiyetli bir mirastan mahrum bırakıldığı /için kömür beyazı karlarda yaşayan küçük/bir kedi gibi esrarlı ve bitkin/, /onu abartılmış insanlar ve tarih/ilgilendirmiyor./

bu dizeler, üzerinde çalışılmış dizelerdir. yeni bir şiir dili kuruluyor; o çaba görünüyor. insanlar ve tarih ilgilendirmiyor onu. “abartılmış” sıfatının dizedeki yeri, o denli önemli değildir. bulunmasa da olurdu. ne ki çıkış, kalın birey çizgisine doğrudur. nitekim /sadece zamanın seyrelmiş ve/unutulmuş minik gölgelerinde uyuklayan/bir kaplumbağanın düşlerinde yaşayan /kumral bir karınca olmak istiyor/ bu düşünce,bu dizelerle doğrulanmaktadır.

bir şey daha koymuş metne güven, okundukça yeni boyutlara ulaşıyorsunuz. bu, şiiri katlandıran bir nitem olarak geliyor.

somut bir sevgiden söz ediyor ve konuşuyor ayla ile. şiir, sevgililer günü için yazılmış sanki.

metnin tümlünde bir acemi söyleyiş egemenmiş izlenimi alıyorsunuz. bu seçim, sözü istenilen yöne götürmeyi yasallaştırıyor. durukan oluşturduğu böyle bir ortamdan yararlanıyor ki deme gitsin!..

/üşüyor şimdi tüm eşyalar ama korkma/, /koca dolabın içinde asılı tek bir ceket gibiyim/, /güneş nasıl doğuyor her sabah yorulmadan ayla!/, /bu şehir yokuş yukarı uzuyor ayla!/, /kaldır eteğini ayla!/, /ayla,bazen atlamak istiyorum aşağıya.../ gibi dizeler yan yana, alt alta yer alıyor metinde.

filiz özdem, ”giz/li defter’den” başlıklı şiirinde açıktan felsefe yapıyor. felsefe yaparken yeni bir dil de kuruyor. şiir de galiba, böyle kuruluyor.

filiz özdem’in bu şiiri varlık’taki şiirlerin içinde tek örnek. düşünceyi işleyen, duygu yanı yer yer söz ve söz gruplarının arasına sızmış. ne ki asıl olan düşünce. böyle metinleri şiir olarak okutmak zordur. ozanının bu zorluğu aşması gerekiyor. özdem ‘in de böyle bir zorluğu vardır ve onu aştığını söyleyemeyeceğim. şiirin kurulmasında sözcüklerin seçimi ve yerleştirilmesi aşamasında bu zorluğun ayrımında olunmalı...zorluğun giderilme yeri de orasıdır.

emel güz,”arkadaşlık” başlıklı şiirinde, yine derinlerden sesleniyor. emel,hep yoğun bir dil kullanıyor. üzerinde çalışılmış bir dil; özellikle kurmacalığı sağlanmış bir dil bu. sözcüklerin yeni yüklerle yola çıkmaları gerçekleştirilmeğe çalışılmış.

güz’ün şiirinde hep bir giz oldu. o gizin ayrımına varmadan şiirine ulaşılamıyor. yüzey yapı ile derin yapı arasında gidip gelmelisiniz. ozanın seçtiği dil şiirine yeni ve derin bir anlamsallık yüklüyor. şiirideki bu anlamsal boyutun, estetik kurmada ötelenemez katkıları oluyor.....akşam/ ten de hoyrat ben şiddete dokundukça// ıslak caddenin ortasında duvar/yazılırım kabuğuma bir yara olarak/...... kimi bireyin derinlerinden ses getirir, kimi başka alanlardan...ne ki bu ses her okunuşta yeni bir renk kazanarak kulağınıza çalınır.

/yıllar sonra (gözlerini yuma yuma) ağladın/bunun bir şeyleri değiştirmesini uma uma ağladın/’na beyaz manto’daki /ben olmasaydım yine de sever miydin beni?[1]den çıkarak...

yoğun bir izlek ağırlığı taşıyor şiiri akın’ın. izleğe yaslanmadan şiir kuramıyor anlaşılan. şiiri cıvıl cıvıl. ne demektir cıvıl cıvıl şiir? izleği kapkalın altta duran/tutulan/görünen ne ki hep yeni bir söyleyişe yaslanarak konuşan bir şiir.

öznesi belli bir şiir. canlılığı, her an değişik bir özneye gidebilmekten geliyor.

ataman avdan’ın, “su birikintisi” başlıklı bir şiiri var kavram/karmaşa’da.

en az sözcükle diyeceğini adamakıllı diyebiliyor. diyeceklerinin,sakın onu yönlendirdiği anlaşılmasın bu sözlerden. onun derdi, ”nasıl diyeceği”ndedir.

ataman, doğayı orman olarak da ağaç olarak da her dizede yeniden keşfediyor sanki.

polemikalar/aforizmalar ve içlerinde yoğun eleştiriler... kırıtıntılar halinde bile olsa yapılabiliyor bunlar ve etkili sözlerle hem de.

şubat 2003 sayısında osman serhat ,özcan yalım, m.s.kırımlı, polat onat, hüseyin yurttaş, hasan güneş, neruda, adnan törün ve ataman var. şiirlerin hepsi iyi düzeyde. melih cevdet’ten alınmış “şiir dili” başlıklı bir deneme de var dergide. kimi düşüncelerin yanında olmam olası değil.

melih cevdet : “yapısalcılık,şiirin yapısal özelliklerini farketmemiş olan okura,beğenisinin ölçütlerini veremez” diyor.

platon “şiirin şaşırtıcı olması”ndan; huizinga ”şaşırtıcı” lığın “ şiirsel işlev” gördüğünden söz ederler.[3]

m.cevdet: “şiir dilinin bir ozanda başarılı olup olmadığını gösteren ölçüt yoktur elimizde” derken;

bu ölçütlere uyularak “taşın içindeki yonut” ortaya çıkarılabiliyor oysa!..

bir koridor şiiri daha ve tabii ozanı... öznesi ortada bir şiirdir hızıroğlu’nun şiiri. hem de kişilerdir özneler. bu durumun şiire yüklediği yoğunluklar yok değil. insan hep dipdiri duruyor orda, şiirde. hızıroğlu bu damarı yitirmemeli bence. öznesiz şiir olur mu ? tabii olur. ne ki onun bu şiirde izlediği yol en iyisi. bu yolu pekiştirmeli.

ilyas tunç, kavram/karmaşa’da “butimar” başlıklı bir şiirle vardır.

şiirine, öyle serpiştirmiş ki sözcükleri kumsala/.../tasa/.../uykusunda/.../yasa/.../olmasa/ şiirin öteki dizeleri arasında koparılamayacak birer bağ/kilit olmuşlar. ses olarak da şiire bir ayrı renk veriyorlar.

ilyas, o kısa dize seçimini sürdürüyor. iyi de ediyor. bu yolla yoğunluğun en yücesini koyuyor şiirine.

/şu yeryüzü tüneğinide/bitkin kanatlarımı bırakacak/kuytu bir yerim olsa da olur/olmasa da/ dizelerindeki yüzeysel yapının kurulmasındaki ustalık bizi, derin yapıda ne denli sarıp sarmalıyor biliyor musunuz?

ahmet günbaş, kavram/karmaşa’nın vazgeçemediği ozanı. “tinerci” başlıklı şiirde bir sosyal yara deşiliyor ya, şiirden hiçbir ödün verilmiyor. bu önemlidir. toplumsalın/toplumculuğun işlenmesi, ona dönülmesi gibi düşüncelerin yanıbaşıında olan bir şiiridir bu şiir.

/dudağında bir şarkının izmariti/yanar söner yanar söner yanar/söner/isiyle oyalanır gün boyu/döner döner külünü eler/yalıtkan bir yalnızlığa bırakır yerini/ dizeleriyle bireyin iç yaşamını yetke ile girer.

ahmet’i herşeyden yakınan bir şiirle görüyoruz çoğunca. yaşamın, ona dayattığıdır bu sanıyorum. doğru bir yaklaşımdır bu. d

onun şiiri tüm yapıtlarında sanki “artık şiir yok,artık şiir yazılmıyor”” diyenlere bir yanıt gibidir.

o tüm yapıtlarında tek bir şiirii yazmayı sürdürüüyor. yapıtlarında bu şiirin kimi başını, kimi ortasını kimi de sonunu yazıyor. ahmet’i aşkta yoğunlaşmış olarak görüyoruz. yapıtlarının yarısı aşkı ele alıyor.

galiba günbaş’ın bu biçimi seçmesi ve onda derinleşmesi gerekiyor. bu saptayımı kulak ardı etmemesini dilerim. rehin, sokak, şiir, sırılsıklam, fenersiz[6] bunun en güzel örnekleri.

fettah köleli, attila ilhan’ı anlatıyor “attila ilhan’ı okumak” başlıklı şiirinde kavram/karmaşa’da.

attili ilhan , bir sağcıdır, bir solcudur, bir atatürkçüdür, bir batıcıdır, bir doğucudur, bir milleyetçidir, bir devrimcidir ve bir, bir,bir, ....

ne yazık ki öyledir.... köleli, bunu anlatıyor şiirinde. bir belgesel gibi şiiri köleli’nin.

ergül çetin, edebiyat ve eleştiri’de “nureyev” adlı şiirle dikkat çekiyor.

uzun bir şiir nureyev. özellikle son bölümü ilginç!. bu bölüm ikililerle oluşturulmuştur. bu ne geleneksele özenmek ne de gelenekselin etkisinde olmak anlamınadır. ergül, bu geleneksel biçime yepyeni bir öz vermiş ve önemli bir iş yapmıştır.

/ışıklı kentleri kovalayıp durdu yaralı yorgun yüreği yine de/kentler mi onu kovaaladı o mu kentleri belli değilidi pek//ne zaman kenarından geçerken sokulsa şehirlere /ikiyüzlülük,para,ticaret,sevgisizlik,içtensizlik,ağı./ dizeleri bu bölümün neyi, nasıl ortaya koyduğunu açıkça gösteriyor. ergül, yeni bir ruh veriyor bu geleneksel biçime.

öte yandan nureyev’in içinde yaşadığı trajiği göstermek istiyor ergül. ikiyüzlülük, ağı, içtensizlik vb. vb...ile çevrili bir dünyadır onun dünyası. o dünya, bir ünlü dünyasıdır ve para ve şöhretle çevrilmiş bir dünyadır sonunda. ondan, başka bir şey beklemek yanlış olacaktır. ergül bu gerçeğin altını çiziyor.

şiirini bu son bölümü, ergül’ün “ne dediği”ni çok somut olarak gösteriyor. dedikleri nureyev’in sorunlarıdır. onların ne bireyle ne de toplumsalla bire bir ilişkisi var.

ozan, şiirin “ne dediği”ne değil “nasıl dediği”ne hiç bakmamıştır!...

metin cengiz, “savaş” başlıklı şiiriyle edebiyat ve eleştiri’de öne çıkıyor.

elveda çocukluk aşkım/elveda çocukluğum//merhaba tanrı/ diye bitirmiş şiirini.

savaş ne çocukluk aşkını, ne sevgiyi, sevdalıyı ne de çocukluğunu bırakıyor. ona, bir tek şey anımsatıyor: tanrı ve tabii ölüm!...

salih bolat, “safağın yolu” başlıklı şiirle yer alıyor edebiyat eleştiri’de.

şiirin yüzey yapısı bambaşka yerlerden ses getiriyor. somut şeyler sayılıyor birer birer; hatta betimleniyor...

derin yapıda, savaş sırıtıyor öyle bir kenardan. şafağın yolu açılmıştır. gitmekle gitimemek arasında bir yerdedir tüm çevremizdekiler. kimi doğrudan, kimi biraz düşünerek, kimi de seçme aşamasındadır ya hepsi de gideceklerdir; bu belli oluyor. çünkü /kapı açılıyor/.

ilk bölüm öyle kurulmuştur. ikinci bölümde bu biçem sürüyor. nilüferler, pencereden sarkan perde, kızın gözleri, sokaktaki tenhalık, ayna, mum, şamdan; ay, tarla kuşu, kapı, kılıç, çiğ, ardardına yola çıkmağa hazırlanıyorlar...

Erotizmle şiir arasındaki ilişki önemli görünüyor. Çünkü erotizmin şiirde ölçüsü çoğunca kaçıyor. Konuyu tam bu noktada biraz derinleştirelim:

Erotizm:kösnüllük, erosçuluk; cinsel duygu ve isteklerine çok düşkün olma; Erotik: aşkla ilgili olan, aşkı anlatan, kösnül; şehevi; Erotik şiir: cinsel aşkla, cinsiyetle ilişkili olan demektir( Türkçe Sözlük, TDK y., Ankara, 1989, 1.cilt,yeni baskı, s.464)

Bataılle’ın erotizme ilişkin tanımlamalarından kimilerini aşağıya alıyorum:

Erotizm, insan bilincinde varlığı somutlaşan bir olgudur(s.35). Cinsel faaliyet hayvansal ve ilkel olmadığı sürece erotiktir(s.35). Erotizmde özne, kaybolan sanki yiten özne ile özdeşleşir(s.36). Erotizm,bedensel bir deneyimdir ve dinle olmadığında /kabul edilemediğinde dinsel pratik tam olamaz(s. 40). Erotizmi,içimizdeki varlığın eylemi olarak ele almalıyız(s. 42). Erotizm, onu yapan kişiden, yasağa karşı duyarlı olmasını ister ve korku ile yoğun zevki birbirine bağlayan dinsel duyarlıktır (s.43)[7]

Şiir bir yeni dildir. O dil bir semantik deformasyon yapılarak kurulmalıdır. Bu sözcükler öyle bir deformasyon da gerçekleştirmiş değildirler. Tam aksine yüzeysel anlamlarında direnerek deformasyona adeta karşı çıkmaktadırlar.

Baudelaire, leş adlı şiirinde, leşin görüntüsünü ve çevresine etkilerini anlatmış ne ki bu sözcüklerin şiirdeki yeri ve çıplaklığı gibi bir ortam yaratılmamıştır.

Bataılle, cinsel etkinliğin, hayvanların cinsel etkinliğini aşması halinde erotizmin gerçekleşeceğini söyler.

Şiir bir yeni dildir. O dil bir semantik deformasyon yapılarak kurulmalıdır.

Bataılle, cinsel etkinliğin, hayvanların cinsel etkinliğini aşması halinde erotizmin gerçekleşeceğini söyler.

Ayrıca, insansal cinsel etkinliğin, hayvansal basitlikten ayrıldığını; bu etkinliğin aslında yasağa karşı gelmek demek olduğunu (s.117)’da ekliyor Bataılle.

Dergilerin kimilerinde, çeşitli biçimlerde ve içeriklerde erotizmi işleyen şiirler var. ne yazık ki bu şiirlerin hiçbirinde erotizm, bataılle’ın tanımladığı anlamda değerlendirilememiştir.

Erotizmin insancı yanına işaret eden bataılle, bu yapıdaki bir özün sanatta çok kolayca benimsenebileceğini de göstermişti.

Erotizm konusunun sanatın bütün alanlarında kolayca kullanılabileceği ve kolayca istismar edilebildiği ise bilinen ve yaşanan bir gerçekliktir. Bunu söylemek zorundayım.

Erotizmin özellikle şiirde, bataılle çizgisinde tutulmasının, şiire katkı sağlayacağı unutulmamalı.

Geleneksel şiirimizde erotizm içinde ele alınabilecek çok sayıda ürün vardır. bu ürünlerle ilgili yapıtlar da yayımlanmıştır.[8]

“sapık sevgi” olarak adlandırılabilicek alana ilişkin Divan şiirleri, şiirsel özü özenle korumaya özel önem ve ağırlık vermişlerdir.

Öte yandan, erotizm konusunda bataılle’ın işaret ettiği ölçüler sanki 15.,16.yy’llarda osmanlı’nın geleneksel ozanları arasında bile söz konusu olmuştur.

Bu durumun geleneksel bir miras olarak sürmesinde yarar olduğunu düşünüyorum ben.

[1] beyaz manto dergisi,11.sayı, enis akın’ın sevgilim sen bir dinsizsin adlı şiirinden...

[2] ay dergisi,ataman avdan’ın izmir çiğli’de tek başına çıkardığı,iki yaprak okkalı dergisi...(atamanav@hotmail.com)

[3] j.huizinga, homo ludens,ayrıntı y.,s.177,176

[4] ö.ince, söz ve yazı, telos y.,s.102 ve 132-139 ve t.tordorov, yazın kuramı, yky.,s.14

[5] u.eco,açık yapıt, kabalcı y., s.36.

[6]ahmet günbaş,aşk boyu sürgün,bilgi y.,s.38,42,47,68,72

[7] g.bataılle, erotizm, çev.: m.m.yakupoğlu, onur y.,ank. 1993

[8] i..eyüpoğlu,divan şiirinde sapık sevgi, okat y.,ist.1966

Bu sitedeki eserler yazarın izni olmadan herhangibir şekilde kopyalanamaz veya yayınlanamaz.