Şiir İçin Eskizler

raymond williams,“ gerçekten izm olmayan tek izm, eleştiridir.” diyor.

’izm’i bir kavram olarak düşünün. eleştirinin de öteki ‘izm’ler gibi bir tür ideoloji olduğunu söylüyor. eğer ideolojiden söz ediyorsanız, o zaman o ideolojinin tüm yanlarını ele alıp değerlendirmek ve ona yandaş bulmak zorundasınız. eleştiride ise böyle bir zorunluluğunuz yoktur. yaptığınız şey, kimi duruşları ve düşünceleri şu yanından ya da bu yanından ele alıp irdeleyerek bilimsele ve sanatsala yaslanıp size göreliği saptamaktır.

tıpkı bir ideoloji üzerinde açıklamalar yapıyormuş gibi...ne ki ideoloji üzerinde değil, eleştiri üzerinde çalışmış oluyorsunuz.

Eleştiriyi böyle bir pencereden görmenin çok yararlı olacağını sanıyorum. İdeolojinin inandıran ve taraftar çoğaltan yanı pek dişe tırnağa gelmese de bilimle içli dışlı olan öteki yüzü demir leblebi gibi dişinizi acıtır her zaman. Salt acıtmakla kalmayan bu yan çok da öğretici olabilmekte; eleştirmenin her zaman terütaze olmasını dayatmaktadır. eleştirmen zor bir işe soyunmuştur.

Yazında simge bir işleve soyunuyor. Alegori(yerine) için kullanılan bir simgenin anımsattığı bir nesne vardır. o, nesnenin kendisi olmasa bile nesnenin yerine geçebilmektedir. simge kullanımı yoluyla birçok söz sanatı yapılageldi/yapılıyor. Öylece yeni bir dil kurulma olanağı doğuyor. Söze dayanan sanatlarda simge vazgeçilmezlerdendir.

Simgenin nesne olduğunu da görüyoruz. Böyle simgeler yine bir alegoridirler. Nesne de olsa simge bir işlevi yükleniyor. Anlamı, hem tüm yanlarıyla hem de yoğun olarak ancak bu simgeler aracılığı ile aktarabiliyoruz. Simgenin işlevi bu aktarımı yüklenmek oluyor.

Oysa işaretin salt alegorik bir işlevi bulunuyor. Ne anlamı her yanıyla temsil edebiliyor ne de yoğun olarak ortaya koyabiliyor. O, salt bir yerinelik görevi yüklenmiş oluyor.

Simgenin kullanımında bu tanımlamaların altı kalınca çizilmeli değil midir?

Ozan necmi zeka’nın varlık dergisinin aralık 2003 sayısında yayımlanan (...) şiiri bu yönden birçok done veriyor:

Öfke’yi,rengi, kızları,leşi, hüznü,tavrı,şeytanı, düzeni ve hareketleri nesneleştiren simgelerdir bunlar.

Leş’in ‘görünmez ve kokusuz’ olarak konması ikili bir zıtlık kuruyor.[1] Görünmez ve kokusuz kavramları ‘olumsuzluk’ durumunu ortaya koyarken leş ‘olumlu’ anlam gösteriyor. bu yapılanma, anlatıma derinlik getiriyor.

Öte yandan öfke,hüzün,tavır şeytan soyut kavramları, nesneleştirilerek anlamın somutlaşmasına yarıyor. Gerek soyut kavramlar, gerekse nesneler böyle bir yapılanma içinde işlevsel görevler alıyorlar. Anlatımı renklendiriyorlar; nesnelleştiriyorlar. Kimi nesnenin yerine, kimi de anlamın yerine geçerek, yeni ve değişik bir söyleyişle yeni bir dilin oluşmasına yardımcı oluyor.

Sözcüklerin, yeni sözdizimleri içindeki yerleriyle oluşan yeni dil, dünyaya ve olaylara başka bir bir biçim ve içerikle bakmayı getiriyor. O bakış biçimi dünyayı yeniliyor; insanı yeniliyor. Şiirin işlevi, bu yenilenmeyi getirmektir; yaşatmaktır; yaşama aktarmaktır.

necmi zeka yerineli anlatımı çok çok yeğliyor. şiirinin en belirgin yanı bu, bence. hem sözü edilen bu şiirinde, hem de yavru aslan’dan konu komşu’ya’da böyle bu.[2]

u.eco, “şiirsel söylem, ses ile kavramı, seslerle sözleri kesinlikle yeni ilişkiler içinde yerleştiren ve tümceleri alışılmadık tarzda birleştiren, böylece hem belirli bir anlamlama, hem de ŞAŞIRTICI BİR COŞKU İLETEN BİR SÖYLEMDİR” derken[3] tam da necmi zeka’nın yapmaya çalıştığını söylemek istiyor galiba...

Şiirin iktidara karşı olduğu anımsanırken, dilin iktidar kurduğu unutulmamalı... iktidara karşı olmakla, iktidar kurmak arasındaki çelişkinin, şiir düzlemi içinde yer almasını anlamalıyız. Şiir, oluşumunu, iktidara karşı olmasına borçludur.

Dünyayı ve içindekileri, diyalektik olarak özümseyen ozan, tezle antitezden yeni bir senteze ulaşarak kuruyor şiirini. Karşıtlık bu noktada filizleniyor. iktidara karşı olmak şiirin özü ile ilişkili. O olmadan şiir olmuyor. İktidar olma, şiirin oluşmasından sonra geliyor. O nedenledir ki bir çelişki den söz etmenin pratik bir yanı yoktur.

Şiirin iktidarı gücünü şiirin dilinden alıyor. yeni oluşmuş bulunan o dil, yeni bir evren kuruyor.o evren dünya gerçekliği ile ilişikili değildir. Nesnel de değildir.ne ki evrendir ve yaşanırlığı vardır.

[1] Fredrıc jameson,dil hapishanesi,çev.m.h.doğan, yky., ist.2002,s.115 ve ötesi

[2] necmi zeka, yavru aslan’dan konu komşu’ya, şiirler, yky., ist.2002

[3] u.eco, açık yapıt, çev.yakup şahan, kabalcı y., 1.baskı, ist.1992, s.73

Bu sitedeki eserler yazarın izni olmadan herhangibir şekilde kopyalanamaz veya yayınlanamaz.